(Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «ΑΜΥΝΑ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ» τ. Οκτωβρίου 2015)
Δρ Ιωάννης Παρίσης (*)
Η ευρωπαϊκή ήπειρος βρίσκεται στο μέσον της μεγαλύτερης μεταναστευτικής κρίσης στην περιοχή της από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με την αύξηση του αριθμού των οικονομικών μεταναστών, των προσφύγων που αιτούνται άσυλο και άλλων μεταναστών που προέρχονται από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την 
Κεντρική Ασία. Για την Ευρώπη, αυτό το κύμα μετανάστευσης αποτελεί μείζονα απειλή για το μέλλον της περιοχής, άμεσα και μακροπρόθεσμα, καθώς και μια ευκαιρία που θα μπορούσε να παράσχει μια σπίθα για την προβληματική ευρωπαϊκή οικονομία. Ποια είναι η αντίδραση της Ευρώπης στην εισροή μεταναστών, και πώς οι μετανάστες αυτοί θα συμπεριφερθούν στον ευρωπαϊκό χώρο είναι κάτι που θα καθορίσει εάν η Ευρώπη θα υποφέρει ή θα επωφεληθεί από αυτές τις νέες αφίξεις.
Τα κύματα των μεταναστών από την Ασία και την Αφρική που «εισβάλλουν» στην ευρωπαϊκή ήπειρο αποτελούν πλέον ένα σοβαρότατο πρόβλημα, μια βαθιά κρίση που σε κάποιες περιπτώσεις δείχνει να μην είναι διαχειρίσιμη. Οι τελευταίες εβδομάδες ανέδειξαν τη σοβαρότητα του προβλήματος, ξεκινώντας από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και φθάνοντας μέχρι τη βόρεια Ευρώπη. Είναι γεγονός ότι στην αρχή οι βόρειες ευρωπαϊκές χώρες – ο σκληρός πυρήνας της ΕΕ – παρακολουθούσαν το πρόβλημα χωρίς να φαίνονται πρόθυμες να συμβάλουν στην εξεύρεση λύσης, «οχυρωμένες» πίσω από προηγούμενες συμφωνίες (π.χ. Δουβλίνο ΙΙ). Ώσπου το πρόβλημα έφτασε στην «πόρτα» τους. Διότι «όλα φαίνονται όμορφα όταν τα κοιτάζει κανείς από μακριά» όπως έγραφε ο Ρωμαίος Τάκιτος τον 1ο μ.Χ. αιώνα.
Ήδη, η κυβέρνηση της Γερμανίας ανακοίνωσε ότι περίπου 800.000 άτομα αναμένεται να ζητήσουν άσυλο στη Γερμανία εντός του 2015 και ότι θα χρειαστούν χρόνια μέχρι να τελειώσει αυτή η μαζική μετανάστευση. Από την πλευρά της η ΕΕ ανέφερε ότι 107.500 παράνομοι μετανάστες είχαν περάσει στην Ευρώπη μόνο μέσα στον Ιούλιο του 2015. Οι υπουργοί Εσωτερικών της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου συμφώνησαν για τη συγκρότηση μιας νέας «Κοινής Δύναμης» στο Καλαί με σκοπό την αντιμετώπιση των διακινητών ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στη γαλλική ακτή. Η λήψη άμεσων και αποτελεσματικών μέτρων είναι επιβεβλημένη, διότι αν η μετανάστευση αφεθεί ανεξέλεγκτη, ο ευρωπαϊκός χώρος κινδυνεύει να είναι εντελώς διαφορετικός σε 10-20 χρόνια.
Τα μεταναστευτικά κύματα στην ευρωπαϊκή ιστορία
Η ιστορική προσέγγιση είναι ένας τρόπος που μας βοηθάει να δούμε και να κατανοήσουμε την σημερινή κρίση. Είναι πράγματι χρήσιμο να δούμε την Ιστορία των μεταναστεύσεων, όπως αυτές καταγράφηκαν στους αιώνες που πέρασαν. Πότε πραγματοποιήθηκαν, ποια ήταν τα αίτια και ποιος ήταν ο αντίκτυπός τους.
Στην ευρωπαϊκή ιστορία υπήρξαν τέσσερις μαζικές μεταναστεύσεις. Η πρώτη μεταναστευτική περίοδος ήταν εκείνη που ακολούθησε την παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μεταξύ του 4ου και του 8ου αιώνα. Οι προς δυσμάς μετακινήσεις των γερμανικών φυλών προήλθαν από την στρατιωτική πίεση που υφίσταντο από πέρα των ανατολικών συνόρων της Ευρώπης καθώς και την απώλεια του ελέγχου στα δυτικά.
Μεταξύ του 5ου και του 6ου αιώνα έλαβε χώρα μετανάστευση σλαβικών φύλων στην Ευρώπη, που έφερε βαθιές κοινωνικές, πολιτιστικές και οικονομικές μεταβολές. Επιπλέον, μεταξύ 9ου και 10ου αιώνα, η ουγγρική κατοχή της λεκάνης των Καρπαθίων οδήγησε σε μια βαθιά αλλαγή του πληθυσμού στη νότια και την ανατολική Ευρώπη, όπως έγινε και με την μαυριτανική κατάκτηση της νότιας Ιβηρικής χερσονήσου, μεταξύ του 8ου και του 16ου αιώνα.
Ωστόσο, πέραν αυτών, η μεγαλύτερη ίσως μαζική μετανάστευση ήταν ότι εκείνη των Ευρωπαίων στην Αμερική, μεταξύ των 17ου και 19ου αιώνα. Πράγματι, οι ευρωπαϊκές μεταναστευτικές ροές προς τη Βόρεια Αμερική, τον 19ο αιώνα, αντιπροσώπευαν περίπου το 40% του πληθυσμού της και είχαν τεράστια – και επιβλαβή – επίδραση στον πληθυσμό των αυτοχθόνων, όπως έγινε επίσης με παρόμοιες μετακινήσεις προς την Αυστραλία, και, σε μικρότερο βαθμό, προς τη Νέα Ζηλανδία.
Ποια ήταν τα κοινά αίτια όλων αυτών των μεταναστεύσεων; Τι οδήγησε σε όλες αυτές τις μετακινήσεις πληθυσμών στη διάρκεια των τελευταίων είκοσι αιώνων; Σίγουρα ως πρώτο αίτιο θεωρείται ο πόλεμος στην περιοχές προέλευσης των μεταναστών, με ότι αυτός φέρνει: σφαγές, καταστροφή των χώρων εγκατάστασης, καταστροφή των καλλιεργειών, έλλειψη τροφίμων, πείνα και πολλά άλλα. Σε μετανάστευση ωθούσαν επίσης η καταπίεση θρησκευτικών ομάδων, τα ιδεολογική μίση, οι αγώνες για τοπική και περιφερειακή πολιτική υπεροχή μεταξύ καθεστώτων, φυλών και πολιτισμών. Επίσης, οι φυσικές καταστροφές και η καταστροφή του περιβάλλοντος από διάφορες αιτίες που οδηγούσαν τους ανθρώπους στην αναζήτηση νέων τόπων εγκατάστασης.
Η εμφάνιση της σημερινής κρίσης
Το 2013 κατέστη σαφές σε όλο τον Κόσμο ότι στη Συρία ξεδιπλωνόταν μια ανθρωπιστική καταστροφή. Από τότε οι μάχες συνεχίζονται, με συνέπεια την αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που εγκατέλειπαν τις εστίες τους που ξεπέρασε τα 12 εκατομμύρια, από ένα συνολικό πληθυσμό 22 εκατομμυρίων. Η δυνατότητα των προσφύγων να επιστρέψουν στα σπίτια τους εάν και όταν υπάρξει μια ειρηνευτική συμφωνία θεωρείται μάλλον εξωπραγματική. Μεγάλο μέρος της Συρίας έχει ερειπωθεί με ελάχιστη ή καμία ελπίδα να είναι κατοικήσιμο. Στην ουσία, η σύγκρουση της Συρίας έχει οδηγήσει στην καταστροφή της χώρας.
Κατά τα τελευταία δύο χρόνια, ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός μεταναστών και προσφύγων από τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Κεντρική Ασία έχουν διασχίσει τη Μεσόγειο, διακινδυνεύοντας τη ζωή τους, προκειμένου να φθάσουν στην Ιταλία και την Ελλάδα, με την ελπίδα να ταξιδέψουν προς τις πλουσιότερες χώρες της Βόρειας Ευρώπης, κυρίως τη Γερμανία. Μόνο στη διάρκεια του 2015, σχεδόν 250.000 μετανάστες έχουν κάνει το επικίνδυνο πέρασμα της Μεσογείου, με τουλάχιστον 2.600 από αυτούς να έχουν χάσει τη ζωή τους σε αυτό το ταξίδι. Αυτό το κύμα της μετανάστευσης προς την Ευρώπη προήλθε από την επιδείνωση της ήδη δυσχερούς θέσης εκατομμύριων ανθρώπων που έχουν εκτοπιστεί από τον εμφύλιο της Συρίας, καθώς και το γεγονός ότι η σύγκρουση στη Λιβύη έχει επιτρέψει στους δουλεμπόρους να δρουν ανενόχλητοι κατά μήκος της βόρειας ακτής της χώρας.
Ένα διάγραμμα του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, με ημερομηνία 1/9/15, δείχνει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για τους πρώτους επτά μήνες του 2015:
α) Διπλάσιος ο αριθμός των μεταναστών στην Ελλάδα από ότι στην Ιταλία (235.000 έναντι 115.000).
β) Υπήρξαν 85 νεκροί μετανάστες στα ελληνικά ύδατα προερχόμενοι από την Τουρκία, και 2.535 προερχόμενοι από την Αφρική (κατά βάση από Λιβύη) προς Ιταλία (όχι όλοι στα ιταλικά ύδατα αλλά πολλοί στα ύδατα της Λιβύης, στο ξεκίνημά τους).
γ) Η πλειονότητα των Σύριων έρχονται στην Ελλάδα και είναι διπλάσιοι (88.000) όλων των υπολοίπων που εισήλθαν στη χώρα, οι μισοί των οποίων είναι από το Αφγανιστάν (32.000).
δ) Δεν εισήλθαν Αφρικανοί στην Ελλάδα, ενώ στην Ιταλία το σύνολο σχεδόν προέρχονταν από την Αφρική.
Η σημερινή μαζική μετανάστευση εντός και προς την Ευρώπη είναι λίγο διαφορετική από τις μεταναστεύσεις των προηγούμενων αιώνων, συνιστώντας μια σύγχρονη έκδοση ενός πολύ παλιού φαινόμενου. Ατενίζοντας το μέλλον, βλέπουμε ότι βρισκόμαστε μάλλον στο μέσον ενός μεγάλου μεταναστευτικού κύματος που είχε να εμφανιστεί από την μεγάλη ευρωπαϊκή έξοδο του 19ου αιώνα προς τον «Νέο Κόσμο». Η Ευρώπη θα βρεθεί ενώπιον της ορμής αυτού του κύματος μετανάστευσης, λόγω και της εγγύτητάς της στις πλέον τρωτές περιοχές παγκοσμίως, αυτές της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Κεντρικής Ασίας.
Η πολιτικές προεκτάσεις
Προσεγγίζοντας το θέμα με μια κριτική ματιά από τη σκοπιά της πολιτικής, είναι σημαντικό να μη δούμε το σημερινό κύμα μαζικής μετανάστευσης, απλά σαν να έχει αρχίσει με την λαθραία άφιξη ανθρώπων πάνω σε υπερφορτωμένες βάρκες που διασχίζουν τη Μεσόγειο. Πράγματι, η σημερινή μαζική μετανάστευση προς την Ευρώπη ξεκίνησε με το τέλος της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και επιταχύνεται καθώς τα διάδοχα κράτη που δημιουργήθηκαν μετά την αποικιοκρατία άρχισαν να κλονίζονται και, στη συνέχεια, να καταρρέουν, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, αλλά και στην Ασία.
Η Αραβική Άνοιξη και οι αποτυχημένες Δυτικές επεμβάσεις στο Αφγανιστάν, το Ιράκ και τη Λιβύη επιτάχυναν περαιτέρω αυτές τις ροές επειδή δόθηκε η δυνατότητα σε δίκτυα παράνομης διακίνησης να δημιουργήσουν «αγωγούς» από τις χώρες προέλευσης στην Ευρώπη, από πρακτικά μη ελεγχόμενους χώρους. Θα έλεγε κανείς ότι οι διακινητές έχουν επιτύχει σαφή νίκη έναντι των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.
Ποια είναι τα διδάγματα από την μέχρι σήμερα εμπειρία; Ιστορικά έχουν αποδειχθεί αφελείς οι αντιλήψεις κάποιων από την πλευρά της Αριστεράς που πιστεύουν ότι η «ανοιχτή πόρτα» στην μετανάστευση οδηγεί σε μια «ανεκτική πολυπολιτισμική κοινωνία» που ενισχύει, κατά κάποιο τρόπο, την κοινωνία. Η ιστορία δείχνει επίσης ότι εκείνοι που πιστεύουν ότι αυτές οι μεταναστευτικές ροές μπορεί απλά να σταματήσουν και/ή να αναστραφούν, είναι εξίσου αφελείς. Επομένως, είναι ζωτικής σημασίας να δημιουργηθούν, το συντομότερο, οι απαραίτητοι μηχανισμοί για την αποτελεσματική διαχείριση του προβλήματος. Αυτό σημαίνει ότι τα συστήματα μετανάστευσης και ασύλου που μέχρι τώρα λειτουργούν, θα πρέπει να ενισχυθούν και να διευρυνθούν ώστε να έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες.
Κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις
Το περασμένο έτος, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα η Ιταλία, συγκλονίστηκαν από τον τεράστιο αριθμό των μεταναστών που διακινδύνευσαν τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο θάλασσα, αναζητώντας μια νέα εστία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά τη διάρκεια του 2014, υπήρχαν σχεδόν 630.000 επίσημες αιτήσεις ασύλου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ποσοστό πολύ υψηλότερο από ό,τι κατά τα προηγούμενα έτη. Ωστόσο, τίποτα δεν θα μπορούσε να προετοιμάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση για τα κύματα των μεταναστών που αφίχθηκαν φέτος στις ακτές της νότιας Ιταλίας και των ανατολικών νησιών της Ελλάδας. Ήδη, αναμένεται ότι περισσότεροι από 800.000 μετανάστες θα ζητήσουν άσυλο στη Γερμανία μόνο φέτος, ενώ άλλες εκατοντάδες χιλιάδες μεταναστών θα ζητήσουν άσυλο σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.
Πουθενά η κρίση αυτή δεν προκαλεί περισσότερα προβλήματα από ό,τι σε εκείνες τις χώρες όπου οι μετανάστες φθάνουν πρώτα στα ευρωπαϊκά σύνορα (Ελλάδα, Ιταλία και Ουγγαρία). Οι χώρες αυτές αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των μεταναστών στο έδαφός τους, ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη αγωνίζεται να καταλήξει σε ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης.
Είναι πολύ σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ της παράνομης και της νόμιμης μετανάστευσης προς την Ευρώπη. Η τελευταία είναι το αποτέλεσμα μιας σκόπιμης και συμφωνηθείσας πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνιστά μέρος της ελεύθερης κυκλοφορίας των λαών, αποσκοπώντας στην προώθηση μιας «ενιαίας και ελεύθερης Ευρώπης» μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε προσφάτως ο Γερμανός Υπουργός Εσωτερικών, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι θα αναζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη το 2015. Κατά τις μεταναστεύσεις του παρελθόντος η αναλογία μεταξύ των αυτοχθόνων λαών και των μεταναστών ήταν πολύ χαμηλότερη, οι πληθυσμοί υποδοχής ήταν πολύ μικρότεροι, οι πολιτισμοί και οι φυλές πιο εντοπισμένοι, και για το λόγο αυτό οι επιπτώσεις των μεταναστεύσεων ήταν πολύ μεγαλύτερες.
Ωστόσο, εάν οι ροές συνεχίσουν να είναι ανεξέλεγκτες, οι συνέπειες για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες θα είναι πράγματι πολύ βαθιές. Είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι οι περισσότεροι μετανάστες θα επιδιώξουν να κατευθυνθούν προς τη βόρεια και τη δυτική Ευρώπη, καθώς πολλές νότιες και ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται στη δίνη μιας οικονομικής κρίσης της Ευρωζώνης. Μπορούμε έτσι να δούμε τις επιπτώσεις της πρόσφατης μαζικής μετανάστευσης στις κοινωνίες αυτές από την «καλή» και από την «κακή» πλευρά. Η δυσαρέσκεια μεταξύ των αυτοχθόνων πληθυσμών θα αυξηθεί και η κοινωνική συνοχή θα δοκιμασθεί οδηγώντας σε βαθιές πολιτικές επιπτώσεις. Υπάρχουν ήδη προειδοποιήσεις για το ενδεχόμενο αναστολής της συμφωνίας Σένγκεν του 1985, εάν οι ροές των μεταναστών συνεχίσουν ανεξέλεγκτα. Κάτι τέτοιο θα προέκυπτε εκ των πραγμάτων εξαιτίας της ανάγκης εκ νέου εισαγωγής εσωτερικών ελέγχων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θα σήμαινε το τέλος της ελεύθερης κυκλοφορίας που αποτελεί σημείο κεντρικής σημασίας για τη Σένγκεν.
Για κάποιους, αυτό το κύμα της μετανάστευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια σπάνια ευκαιρία για να ενισχύσουν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι από τους μετανάστες που εισέρχονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τους τελευταίους μήνες είναι νεότεροι ενήλικες που αναζητούν καλύτερες οικονομικές προοπτικές για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι o ενεργός πληθυσμός της Ευρώπης βρίσκεται ήδη σε ύφεση και αναμένεται να συνεχίσει να συρρικνώνεται κατά τα προσεχή έτη, αυτή η εισροή του εργατικού δυναμικού (και καταναλωτών) είναι μια ευκαιρία για να ενισχυθεί το οικονομικό μέλλον της περιοχής.
Ωστόσο, ενώ η γερμανική, η βρετανική και η σουηδική οικονομίες έχουν ανάγκη από την εργασία που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι μετανάστες, άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξακολουθούν να υποφέρουν από πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας και έτσι υπάρχουν λίγες προοπτικές απασχόλησης για τους μετανάστες στις χώρες αυτές. Τέλος, καθώς οι περισσότεροι από τους μετανάστες που εισέρχονται στην Ευρώπη έχουν διαφορετικές πολιτιστικές και θρησκευτικές καταβολές από ό, τι το μεγαλύτερο μέρος των πληθυσμών των χωρών στις οποίες μεταβαίνουν, αυτό συντελεί σε σημαντικά αντι-μεταναστευτικά αισθήματα που οδηγούν στην αύξηση της υποστήριξης προς ακροδεξιά κόμματα σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό είναι μια παράμετρος του προβλήματος που απειλεί να σπείρει βαθιές διαιρέσεις εντός της Ευρώπης.
Επιπτώσεις στην ασφάλεια
Ενώ υπάρχει η ενδεχόμενη θετική οικονομική επίδραση του κύματος της μετανάστευσης στην Ευρώπη, εκείνο στο οποίο έχει κυρίως εστιαστεί το ενδιαφέρον και έχει επηρεάσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, είναι ο ενδεχόμενος αρνητικός αντίκτυπος αυτής της μετανάστευσης και της εν εξελίξει κρίσης. Σίγουρα, υπάρχουν πολλοί σημαντικοί κίνδυνοι που δημιουργούνται από την αύξηση των μεταναστών, κάποιοι από τους οποίους προέρχονται από τις πιο επικίνδυνες περιοχές στον κόσμο.
Κατ’ αρχάς, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, τρομοκρατικές ομάδες, όπως το ισλαμικό κράτος και η Αλ-Κάιντα, να χρησιμοποιούν αυτά τα κύματα των μεταναστών για την διείσδυση μελών τους, με στόχο να πραγματοποιήσουν επιθέσεις εναντίον ευρωπαϊκών στόχων. Ανάλογες απειλητικές δηλώσεις έχουν γίνει από ηγετικά στελέχη του ISIS από πέρυσι. Είναι προφανές ότι είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο για τις υπηρεσίες ασφαλείας των ευρωπαϊκών χωρών να προβούν σε πλήρη και αποτελεσματικό έλεγχο των μεταναστών ώστε να εντοπίσουν εκείνους που αποτελούν μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων.
Επιπλέον, αρκετοί από τους μετανάστες, κυρίως των νεωτέρων ηλικιών είναι δυνατόν να στρατολογηθούν από πυρήνες ισλαμικών τρομοκρατικών οργανώσεων που δρουν εντός της Ευρώπης. Ο επικεφαλής των υπηρεσιών πληροφορικών της Γερμανίας δήλωσε ότι υπάρχουν πληροφορίες πως έχουν ήδη εκδηλωθεί τέτοιες προσπάθειες για την προσέγγιση νέων μεταναστών που έφτασαν στην Γερμανία, από τρομοκρατικές ομάδες.
Από την άλλη, η μεταναστευτική κρίση έχει ήδη «ισοπεδώσει» τους συνοριακούς έλεγχους στην ΕΕ και εμφάνισε το «σύστημα» Σένγκεν αναποτελεσματικό. Αυτό βέβαια δεν μπορεί να αποδοθεί σε ανικανότητα των ευρωπαϊκών δομών και υπηρεσιών αλλά στο γεγονός ότι η εφαρμογή της θα ήταν εις βάρος του ανθρωπισμού. Το τελευταίο θα σήμαινε πολλές ακόμα χιλιάδες μεταναστών στη θάλασσα και απώλεια ζωών. Ωστόσο, εκείνο που δεν έκαναν για χρόνια τα ευρωπαϊκά κράτη είναι να αναζητήσουν και να καταστρέψουν τους «αγωγούς» διακίνησης που διευκολύνουν τη μαζική έξοδο από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Έτσι, η συνθήκη Σένγκεν διευκολύνει την μετακίνηση μεταναστών και προσφύγων χωρίς χαρτιά.
Επιπλέον, η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια κοινή πολιτική ασύλου βασίζεται σε μια παράλογη διάκριση μεταξύ των αιτούντων άσυλο και των οικονομικών μεταναστών. Οι περισσότεροι «πρόσφυγες» επιδιώκουν, πλέον του ασύλου που το θεωρούν ως μια προσωρινή λύση στο πρόβλημά τους, να έχουν μια μορφή μόνιμης εγκατάστασης, μια φιλοδοξία που μοιράζονται με τους οικονομικούς μετανάστες. Για παράδειγμα, εάν οι Σύριοι πρόσφυγες αναζητούσαν απλώς άσυλο, θα έμεναν στην Τουρκία όπου θα απαλλάσσονταν από την απειλή του θανάτου. Αντίθετα, κατευθύνονται προς την Ευρώπη, μαζί με τους οικονομικούς μετανάστες.
Δεν θα πρέπει τέλος να αγνοηθεί η δημογραφική διάσταση που απειλή την κοινωνική συνοχή του πληθυσμού στις ευρωπαϊκές κοινωνίες καθώς και τα εθνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, τα οποία αποτελούν ταυτοχρόνως και στοιχεία εθνικής ασφάλειας. Είναι προφανές ότι η μετανάστευση έχει σημαντικές επιπτώσεις πάνω στα χαρακτηριστικά αυτά. Έχει, κατά συνέπεια υποχρέωση το κάθε κράτος υποδοχής να λάβει μέτρα προστασίας των πολιτών του, της οικονομίας του, των κοινωνικών δομών και των λοιπών εθνικών χαρακτηριστικών του.
Οι προοπτικές
Το ότι οι κρίσεις στη Μέση Ανατολή και κυρίως εκείνη στη Συρία, θα είχαν ως συνέπεια τη δημιουργία κύματος προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη, ήταν εύκολα αντιληπτό, εδώ και περισσότερο από δύο τουλάχιστον χρόνια. Στο βιβλίο μου Η Καθ’ Ημάς Θάλασσα – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου (Απρίλιος 2013) σημείωνα: «Δεν θα πρέπει επίσης να παραβλέπεται η απειλή της ανθρωπιστικής καταστροφής που εγκυμονεί ο παρατεταμένος εμφύλιος πόλεμος, όχι μόνο για τον πληθυσμό της Συρίας (…). Περισσότεροι από τρία εκατομμύρια πρόσφυγες αποτελούν απειλή για την περιοχή αυτή, ενώ θα μπορούσαν να προκαλέσουν αποσταθεροποίηση, (…). Αναμένεται ότι ένα σημαντικό ποσοστό των προσφύγων θα επιδιώξει να καταφύγει σε άλλες χώρες του ευρύτερου γεωγραφικού περιβάλλοντος, όπως στην Κύπρο και στην Ελλάδα, ως εγγύτερες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.»
Επίσης, σε ομιλία μου, τον Νοέμβριο του 2014, κατά την κοινοβουλευτική συνέλευση του ΝΑΤΟ στην Αθήνα, επισήμανα: «Η μεταναστευτική πίεση προς την Ευρώπη που αναμένεται να αυξηθεί εξαιτίας της κρίσης στη Συρία και των εξελίξεων στην περιοχή, συνιστά μείζον πρόβλημα, κυρίως για τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου μεταξύ των οποίων η Ελλάδα, η οποία αποτελεί κύρια πύλη εισόδου. Επιπλέον, η ανάπτυξη της τρομοκρατίας σε περιοχές από τις οποίες προέρχονται μεταναστευτικά κύματα δημιουργεί μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην «είσοδο» της Ευρώπης.»
Διερωτάται κανείς κατά πόσον αυτά ήταν ή όχι γνωστά στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Προφανώς είχαν τη δυνατότητα να τα γνωρίζουν και να προβούν στις ανάλογες εκτιμήσεις και δράσεις. Είναι λυπηρό το γεγονός ότι οι ηγεσίες των ευρωπαϊκών χωρών απεδείχθησαν απροετοίμαστες για την αντιμετώπιση των πρόσφατων μεταναστευτικών κρίσεων. Δεν υπήρξε κατάλληλη προετοιμασία τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και χειρισμού των κρίσεων.
Η συνεχιζόμενη μεταναστευτική κρίση στην Ευρώπη έστρεψε επιτέλους την προσοχή του κόσμου στην απειλή που συνιστούν τα υψηλά επίπεδα της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, από τις φτωχότερες και πλέον ασταθείς περιοχές του κόσμου προς τις πλουσιότερες. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί καταρχήν κάποια νέα εξέλιξη, δεδομένου ότι ήδη έχει υπάρξει μια σταθερή ροή μετανάστευσης στη Βόρεια Αμερική, τη Δυτική Ευρώπη, την Αραβική χερσόνησο και άλλες περισσότερο ευημερούσες περιοχές της περιφέρειας Ασίας-Ειρηνικού κατά την πρόσφατη ιστορία. Ωστόσο, το γεγονός ότι ορισμένες από τις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη υποφέρουν από τη διογκούμενη αύξηση του πληθυσμού, τη συρρίκνωση των φυσικών πόρων και το υψηλό επίπεδο πολιτικής αστάθειας, οδηγεί σε σημαντική αύξηση του ρυθμού της μετανάστευσης από αυτές τις περιοχές. Ως εκ τούτου, οι κρίσεις που είδαμε φέτος στην Ευρώπη και τη νοτιοανατολική Ασία, μπορεί να είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου.
(*) Ο Ιωάννης Παρίσης είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) – http://www.acastran.org
ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 