Δρ. Ιωάννης Παρίσης (*)
Η πρόσφατη ανακίνηση του θέματος του συνδικαλισμού στις Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) το έφερε εκ των πραγμάτων στη δημόσια συζήτηση. Διάφορες οι γνώμες που εκφράζονται, αναλόγως του πώς κάθε πλευρά προσεγγίζει την υπόθεση των ΕΔ και της εθνικής ασφάλειας. Είναι προφανές ότι κάθε συνδικαλιστική δραστηριότητα έχει (ή οφείλει να έχει) ως στόχο τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας. Των δικαιωμάτων δηλαδή εκείνων που, κατά το Σύνταγμα, αναφέρονται στην εργασία (είδος, τόπος, χρόνος), την κοινωνική ασφάλιση, τον σεβασμό της οικογένειας και της παιδικής ηλικίας και την πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη της προσωπικότητας και ότι άλλο επί του θέματος αυτού καθορίζει το Σύνταγμα.
Το διακύβευμα
Ο συνταγματικός αλλά και ο κοινός νομοθέτης, θεωρώντας ως ιδιαιτέρως υψηλής σημασίας το έργο και την αποστολή τους, περιορίζουν για τους στρατιωτικούς δικαιώματα και ελευθερίες που ισχύουν για όλους τους Έλληνες πολίτες. Τι μας λέει δηλαδή ο νομοθέτης; Ότι αν, για παράδειγμα, απεργήσουν οι εργαζόμενοι οποιασδήποτε κατηγορίας, μπορεί μεν να υπάρξουν κάποιες δυσμενείς συνέπειες για τη Χώρα, αλλά «δεν θα χαθεί η Ελλάδα». Ενώ αν απεργούσαν οι στρατιωτικοί ίσως «θα χανόταν η Ελλάδα». Τοποθετεί, δηλαδή, ο νομοθέτης την αποστολή που επιτελούν οι ΕΔ, για το Έθνος και το κοινωνικό σύνολο, σε υψηλότερο επίπεδο. Διότι οι ΕΔ ΠΑΡΑΓΟΥΝ το απαραίτητο πλαίσιο ασφάλειας και ειρήνης για την ανάπτυξη όλων των δραστηριοτήτων του Κράτους και του Λαού.
Ποιο είναι εν προκειμένω το διακύβευμα; Ποια είναι τα αγαθά που προστατεύονται ή προσβάλλονται από την ύπαρξη ή όχι συνδικαλισμού στις ΕΔ; Δύο είναι οι κύριες ομάδες αγαθών: από τη μια τα κοινωνικά δικαιώματα των στρατιωτικών και από την άλλη όλα όσα συνδέονται με την εθνική ασφάλεια.
Θεμέλιο του οικοδομήματος των ΕΔ, σε κάθε χώρα και κάθε εποχή, αποτελεί η πειθαρχία, απαραίτητη για την εξασφάλιση του αξιόμαχου, ανώ παράλληλα προσδίδει στον θεσμό αυτό μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία που τον διακρίνει από άλλους θεσμικούς χώρους του κράτους και της κοινωνία. Η δημιουργία συνδικαλιστικών δομών στον χώρο των ΕΔ είναι βέβαιο ότι θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις στην πειθαρχία, θα ισοδυναμούσε ουσιαστικά με κατάλυση της στρατιωτικής πειθαρχίας και της συνοχής. Αυτό με τη σειρά του θα προσέβαλε το έννομο αγαθό της στρατιωτικής υπηρεσίας και κατ’ επέκταση αυτό της εθνικής ασφάλειας. Διότι στην έννοια της στρατιωτικής υπηρεσίας εμπίπτουν οι ενέργειες που αποσκοπούν στην αναγκαία προπαρασκευή του στρατιωτικού ως υπερασπιστή της Πατρίδας, καθώς και στην εξασφάλιση και εκδήλωση-υλοποίηση της μαχητικής του ικανότητας. Κοινό χαρακτηριστικό των ενεργειών αυτών είναι ότι, η πλημμελής εκτέλεσή τους προκαλεί βλάβη του έννομου αγαθού της εθνικής ασφάλειας.
Εδώ, κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται το κύριο σημείο της διαφωνίας μεταξύ των υποστηρικτών του συνδικαλισμού στις ΕΔ και εκείνων που έχουν αντίθετη άποψη. Οι πρώτοι ξεκινούν από την, λανθασμένη κατά την άποψή μου, θέση, ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις ΔΕΝ αποτελούν θεσμό διαφορετικό από τους λοιπούς θεσμούς του Κράτους και της κοινωνίας. Αντιθέτως, θεωρώ ότι, ακριβώς επειδή οι Ένοπλες Δυνάμεις συνιστούν θεσμό τελείως διαφορετικό από τους λοιπούς, τόσο λειτουργικά όσο και από πλευράς αποστολής, θα πρέπει να προστατεύονται από οποιαδήποτε ενέργεια ή δράση που προσβάλει την αποτελεσματικότητά τους. Όσοι έχουν έστω και ελάχιστη γνώση επί του θέματος, έυκολα μπορούν να αντιληφούν ότι αν γινόταν δεκτή η πρώτη άποψη θα είχε διαλυτικές συνέπειες στη λειτουργία των ΕΔ και άρα στην αποτελεσματικότητά τους.
Κάποιες νομικές απόψεις
Στην αντίληψη αυτή εντοπίσθηκε και η διαφωνία μεταξύ Εισηγητή και Εισαγγελέως του ανωτάτου δικαστηρίου της Χώρας, το οποίο τον Μάιο του 2011 εκδίκασε σε τελευταίο βαθμό την αίτηση του νεοϊδρυθέντος τότε συνδικαλιστικού οργάνου κάποιων εν ενεργεία στρατιωτικών. Ειδικότερα:
- Ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου (Ιωάννης Τέντες) τάχθηκε κατά της δυνατότητας των στρατιωτικών να συνδικαλίζονται, υποστηρίζοντας ότι «οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα οριοθετούνται από την επιδίωξη της διατηρήσεως της μαχητικής ικανότητας και της λειτουργικής αποτελεσματικότητας του στρατεύματος προς τον σκοπό της διαφυλάξεως της εθνικής ασφάλειας (…) ενώ η αναγνώριση της συλλογικής τους δράσης και του συνδικαλισμού θα έθετε σε κίνδυνο τη στρατιωτική πειθαρχία.
- Αντιθέτως ο Εισηγητής αρεοπαγίτης (Χαράλ. Δημάδης) αφού ανέφερε βεβαίως ότι η απεργία στις Ένοπλες Δυνάμεις δεν επιτρέπεται από το Σύνταγμα καθώς θέτει υπό άμεση απειλή την εθνική ασφάλεια της χώρας και για το λόγο αυτό συνιστά στρατιωτικό έγκλημα, υποστήριξε ότι τα ατομικά δικαιώματα της συνενώσεως και της συνδικαλιστικής ελευθερίας απολαμβάνουν και οι υπηρετούντες στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Τελικώς, το δικαστήριο έκανε αποδεκτή την άποψη του Εισηγητή και όχι του Εισαγγελέως, δίνοντας το πράσινο φως στο συνδικαλιστικό όργανο να λειτουργήσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια απόφαση μπορεί να μην είναι και λανθασμένη. Το γεγονός και μόνο ότι υπήρξε διαφορετική ερμηνεία του νομοθετικού πλαισίου δείχνει ακριβώς ότι μια άλλη σύνθεση του δικαστηρίου θα μπορούσε να λάβει διαφορετική απόφαση.
Εδώ θα ήταν χρήσιμο να αναφερθεί και η θέση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, της 21/1/2014, το οποίο, κρίνοντας σχετική προσφυγή κατά της υπουργικής αποφάσεως που προέβλεπε την περικοπή των αποδοχών των στρατιωτικών, διατύπωσε την θέση ότι οι στρατιωτικοί ανήκουν στον σκληρό πυρήνα του κράτους και χρήζουν ειδικής προστασίας και μεταχείρισης σε σχέση με τους άλλους εργαζόμενους του Δημόσιου τομέα. Με την λογική αυτή οι Σύμβουλοι Επικρατείας που συμμετείχαν στην Ολομέλεια αποφάνθηκαν ότι η υπουργική απόφαση που προβλέπει την περικοπή των αποδοχών των στρατιωτικών είναι αντισυνταγματική.
Το ζήτημα είναι σοβαρότερο από ότι εκ πρώτης όψεως εμφανίζεται, καθόσον θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου για ενέργειες που θα παρακωλύουν τη δυνατότητα των διοικήσεων σ’ όλη την κλίμακα της στρατιωτικής ιεραρχίας να ασκήσουν τις διοικητικά τους καθήκοντα και την πειθαρχική τους δικαιοδοσία. Όταν ο κάθε διοικητής μονάδος θα έχει ανάγκη νομικού συμβούλου προκειμένου να επιβάλλει την πειθαρχία στη μονάδα του ή όταν ο λοχαγός θα υποχρεωθεί ίσως να δέχεται και τον… δικηγόρο του κάθε παρεκτρεπόμενου οπλίτη. Αναμφίβολα θα ήταν τραγικό αν αναθέταμε, έστω και εμμέσως, την διοίκηση των ΕΔ στους… νομικούς και τα δικαστήρια!
Μπορεί να αποτελέσει ασφαλές επιχείρημα αναλογικής εφαρμογής στις ΕΔ, το γεγονός ότι επιτρέπεται ο συνδικαλισμός στα Σώματα Ασφαλείας (ΣΑ); Έχει υποστηριχθεί από κάποιες πλευρές ότι θα πρέπει να γίνει δεκτό και για τις ΕΔ, εφ’ όσον, «μεταξύ ΣΑ και ΕΔ υπάρχει μόνο διαφορά ως προς το αντικείμενο δράσης». Επισημαίνονται εν προκειμένω τα εξής:
- Σύμφωνα με νομικούς, το επιχείρημα αυτό θα αποτελούσε μια στενή ερμηνεία του προορισμού και του έργου των ΕΔ, εφ’ όσον δεν πρόκειται, απλά, για διαφορετικό «αντικείμενο δράσης», αλλά για διαφορετικό προορισμό, φιλοσοφία, πεδίο επιχειρησιακής δράσης, ευθύνης, οργάνωσης, με ευρύτερο και ουσιαστικό αντικείμενο, η δυνατότητα, επίτευξης του οποίου, αν διασαλευθεί η πειθαρχία, θα καταστεί λίαν αμφίβολη.
- Η μαχητική και επιχειρησιακή ικανότητα των ενόπλων δυνάμεων, όπως υποστηρίζεται επίσης από νομικούς, εξαρτάται από τις πράξεις λειτουργικής και επιχειρησιακής ικανότητας των στρατιωτικών και από τις πράξεις συντήρησης και ελέγχου της μαχητικής ικανότητας (Α. Παπαδαμάκης, Στρατιωτικό Ποινικό Δίκαιο, 2008). Στις πράξεις αυτές συμπεριλαμβάνεται η ανάπτυξη της πειθαρχίας και του φρονήματος που συμβάλλουν στην αναγκαία συνοχή και τη λειτουργία της ιεραρχικής δομής των ΕΔ.
Η σύγχυση ως προς την ταύτιση αντικειμένου και θεσμικής κατάστασης μεταξύ ΕΔ και ΣΑ, έχει προφανώς τις ρίζες της στην πρώην Ελληνική Χωροφυλακή, η οποία όμως ήταν αστυνομική δύναμη στρατιωτικού χαρακτήρα, το δε προσωπικό της υπαγόταν στον ΣΠΚ. Αντιθέτως, το προσωπικό της ΕΛ.ΑΣ. –«αστυνομικοί υπάλληλοι»- υπάγεται στον ΚΠΚ, όπως και οι λοιποί Έλληνες πολίτες. Πρόκειται για αντίληψη που έχει οδηγήσει, εδώ και χρόνια, σε μια (μοναδική παγκοσμίως ίσως) ιδιότυπη ταύτιση του προσωπικού των ΕΔ με εκείνο των ΣΑ, που φθάνει μέχρι την ενιαία προσφώνησή τους με τον αφελή (;) όρο «ένστολοι»!
Αν τελικά επιτρεπόταν ο συνδικαλισμός στις ΕΔ, ποιοι πιστεύουμε ότι θα είναι οι «εκπρόσωποι» των στρατιωτικών; Φυσικά οι… «Φωτόπουλοι» των ΕΔ, οι οποίοι βεβαίως, υποστηριζόμενοι από παρατάξεις και κομματικούς μηχανισμούς, και με την υποστήριξη δικηγόρων, εντύπων και ιστοσελίδων, θα απευθύνονται με την γνωστή αναίδεια και απαξίωση και προς τις ηγεσίες των ΕΔ και τις διοικήσεις. Το είδαμε στα μόλις προηγούμενα χρόνια, όταν απλώς είχε δοθεί μια δυνατότητα συσσωμάτωσης σε ομάδα κυρίως κατωτέρων στρατιωτικών.
Όταν το Κράτος λειτουργεί υπό… πίεση!
Ποια είναι η γενεσιουργός αιτία της τάσης για συνδικαλισμό στις ΕΔ; Ποιος δηλαδή φέρει την ευθύνη της κατάστασης που δημιουργείται; Προφανώς η Πολιτεία, και η διαχρονική αδιαφορία της για το προσωπικό των ΕΔ. Πρόκειται για κάτι που τα στελέχη των ΕΔ το εισπράττουν και το βιώνουν χρόνια τώρα. Δεν είναι δυνατόν ένα σοβαρό κράτος να «εκμεταλλεύεται» το γεγονός ότι μία κοινωνική-επαγγελματική ομάδα δεν έχει δυνατότητα «πίεσης». Διότι δεν είναι επιτρεπτό σ’ ένα κράτος να λειτουργεί… υπό πίεση!!! Ενδεικτικά, για την αντιμετώπιση των στρατιωτικών από την Πολιτεία, θα πω ότι δεν είναι δυνατόν μια χώρα που επίσημα δέχεται ότι αντιμετωπίζει απειλή -και για τον λόγο αυτό διατηρεί μεγάλες ένοπλες δυνάμεις-, να αμοίβει τον Αρχηγό των ΕΔ όσο έναν μέσο δημόσιο υπάλληλο, χαμηλότερα από τον δήμαρχο ενός μικρού δήμου! Το θέμα πέραν της οικονομικής του διάστασης, δείχνει την αξιολογική κλίμακα στην οποία η Ελληνική Πολιτεία έχει εντάξει τις ΕΔ και τα στελέχη τους.
Είναι προφανές, και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι θα πρέπει να διασφαλίζεται ο σεβασμός των κοινωνικών δικαιωμάτων των στρατιωτικών, κατά τις προβλέψεις του Συντάγματος. Στο σημείο αυτό, βεβαίως, οι υποστηρικτές του συνδικαλισμού στις ΕΔ θα μας έλεγαν ότι αυτές είναι οι προθέσεις τους, οι οποίες προφανώς είναι αγαθές. Όμως, όπως κι’ εκείνος προς την… κόλαση, έτσι και ο δρόμος προς την κατάλυση της πειθαρχίας στις ΕΔ, την μείωση της μαχητικής τους αποτελεσματικότητας και την προσβολή της εθνικής ασφάλειας είναι επίσης στρωμένος με αγαθές προθέσεις!
Επιβάλλεται λοιπόν να υπάρξει στον χώρο των ΕΔ μια διαφορετική αντίληψη στην αντιμετώπιση του προσωπικού τους, στο πλαίσιο ενός θεσμικού και λειτουργικού εκσυγχρονισμού τους. Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών έχουν γίνει βήματα εκσυγχρονισμού, όχι ωστόσο στην έκταση και με τον τρόπο που επιβάλλεται. Σε κάποιες περιπτώσεις ο εκσυγχρονισμός είτε ήταν ελλειπής είτε είχε διαλυτικά αποτελέσματα για την πειθαρχία και την συνοχή, ενώ ώθησε αρκετούς σε εκμετάλλευση των παρερχομένων δυνατοτήτων.
Εκείνο που θα πρέπει να γίνει είναι η προσαρμογή των ΕΔ προς τις κοινωνικές συνθήκες, χωρίς με τίποτε να προσβάλλεται η πειθαρχία και το αξιόμαχό τους. Για να συμβεί αυτό, επιβάλλεται η επανεξέταση της θέσης του προσωπικού των ΕΔ στο σημερινό κοινωνικό πλαίσιο, ώστε να απολαμβάνουν εκ μέρους της Πολιτείας της ίδιας αντιμετώπισης με τους υπόλοιπους Έλληνες πολίτες, σε ότι αφορά στο σεβασμό των κοινωνικών δικαιωμάτων τους, χωρίς να αναγκάζονται να προσφεύγουν ή να παρασύρονται σε συνδικαλιστικού τύπου εκτροπές.
(*) Ο Ιωάννης Παρίσης είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) – http://www.acastran.org
ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 